Партовӣ Самеъ

Бчӣ Айдар-ьт хьрс

Пь даураи шурауӣ мардьми бечора-с асдудон пь Помери Шарқӣ моли майда-гẙл чупонӣ. Пь мьш қьшлоқ бчӣ Мадамини Давлат, бчӣ Амонбеки Палавон моли майда-гẙл чупон-ьт, бчӣ Айдари бẙбẙ Зиёбек- бо сьпоришъ шẙ за, ау ӣ ив-бо харч усу за, жъẙндẙк нафьрис-он. Ам шẙ ць одамо-и лозими улук, реғьн, намак, ошьк, чой-ьт бьринҷ дигари чизо-и даркорӣ зону, ису шъаб пь хи хон мису-т, саари торикон аньзд хьрус бонг надẙ-т ау ӣ ма хи мьлтьқи дьнила (думила)-и зону-т, хи зодбуд-гẙл хайрь хьш кьну-т мошин сьуор шẙ-ьт рост Помер.

Чупоно за, пь мьш ҷамоатон уа-ҷово це ив-бо-мьс ма ауқотуорӣ даюьт, ису бчӣ Мадамин ив-ҷо. Хай, хела нодидагарӣ кьнон-ьт ӣ-зодбудно-т, ӣ-хешъь табор-ной ауол и-бо бьрсону, кẙй-но туй-ьт, кẙй-но марг вьдẙк, ҷьк-и и-бо нақл кьну (инга тьлифон ньст вьд, радия агзӣ-и дигар). То баробаршъаб чақ-чақ кьнон-ьт, мисон. Бчӣ Айдар ук одами палауон вьд за, бе гушт-ьс тоқат ньст кẙл. Пьга уахт хазу, чой хару, хи дьнилаи зону-т незу, ака руз ук-дь уньк дẙ, ису крич-бо, ман мак кабоб гохон-ьт шароб-но и чьрт-гẙл чақ-чақ кьнон. (Бчӣ Айдар хи-гẙл спирти кутара зẙғдẙк, пь уа уақто спирт пь магазино фай лип-ьт, уа ӣ нарх-мьс арзон вьдẙк).

Рузи дигар ць бчӣ Мадамин ук хьрс-но и қапқон зону-т, хи дьнила -гẙл незу. Ау за, шъькорчӣ-и фрӣ вьд, тез-дак ма ӣ под-и авиру-т, кь уа ӣ шъовал уа қапқон-и бьшъону. Хак дьв ук-дь уньк дẙ-ьт, ису кьрич-бо. Со уа ӣ сар-бо шẙ за, агзӣ хьрс-и ката пь ма қапқон дедẙк за, айрон фьрису. Ба сану кь ук сонги бьланд-ной сар-ьт хи мьлтьқ-гẙл ма хьрс-гẙл бозӣ кьну. Нақл-ьс кẙл: хьрс за, агма мьлтьқ-ной нил (мил)-ьс за, над хи дẙндо -гẙл ғаж-и за, со ман-и нарм-нарм кьну, агзӣ борик парғаза-с ць шъьпьн-ьс ҷьдо шьд.

Пь ма крич ам дь нафар хела ман-и матал шъон за ньст. Бчӣ Мадамин бчӣ Амонбек-бо ғажу за, ам хьльк Айдар апед, аз бори шьм мани касьм, нашẙ дẙ пь хьрс чақ. Со хела ман шъькуру-т, қеу-қеу кьну, ной за, пь дирӣ уену уан-и за, кь ук сонг сар-и. Ғьзо-ғьз шẙ иҷо фьрасу, за а хьльк, тьс так сьта гохи? Бчӣ Айдар и-бо ғажу, за э, хьуарзода, ис, азьс хьрс-гẙл бозӣ кьньм. Ам ғажу за, ценг хьрс-гẙл-ьс бозӣ кьн-и. Ба бчӣ Айдар фьрмаю уан-и за, сан кас ма хьрс-и. Ак пь ма уақт за, бчӣ Мадамин сану, хьрс захмӣ, ау дьв дам насу, пь уа сонг паалу. Бчӣ Мадамин фьрасу, за э, хьльк кьн-ҷо ти хьрс? Бчӣ Айдар ғажу, за ал зас аз со ть-бо ньмаӣ-ьм, хи мьлтьқи уло кьну, за хьрс хьсари уч кьну-т, хи фьци кьшъод атъ кьну-т, ғьррас кьну. Бчӣ Мадамин за, уан вену ць уа сонг сар аразу-т ҷẙ бчӣ Айдар агдунд за, ван гоху за, ис ам пь қапқон, иста мьчьв нагоху, ауӣ қабулдор ной-т ғажу:

Ной хьльк, ад со мьчьв хару, на-сан-ьт шẙ хуб дир-ьт тамошо кьну. Ба’д алба бьчи Айдар-мьс ць бозӣ сер шẙ за, мьлтьқи дьв хьрс-бо уло кьну. Хьрс-мьс хьсари ць-ва сонг палу уч кьну-т мьлтьк пьдину-т, вазу. Со агдунд за, бчӣ Айдар бчӣ Мадамини қеву за, ис ман-и пуст кьнон, ау накиму за, - ной хьльк аз на-исьм, трос кьньм. Ноилоҷ хадак уан сар кьну пуст кьну. Хьрс-но уа ӣ реғн фай даво вьдẙк агма каслиои за, ць хьньки це ба’д уа ӣ пуст-ьт реғни дẙ савдо-т, хела пул гоху-т ису хон-бо. Нақл ак-мак тайёр шẙ.

Тот зẙс жад-ьт!

Пь ҷьк уло трактьр пь мьш райён бчӣ Наврузи бẙбẙ-и Бардин-но вьд. Ак ць ва ката тьрактьрои уазмин (ДТ-54), ук плуги шъьпьнини уазмини дигар ки дьм-ьт, шъьдгорьс кẙл. Мьш замино-он аг-ма ӣ-гьник кат-катаон ньст вьд, ар ҷо ар ҷо чакалькои майда-майда. Аг-ма ӣ-гьник маньв хьшру, амуор, ката бчӣ Науруз уахти за, пь хи трактор-ьс ць и- уло бел шẙх кẙл (и-бо-ьс ғаждон булдозер) кẙлẙк вьд. Ук руз ауӣ пь Амарел арӣ кьну, ғамӣ шẙ, трактьри жану-т дам насу. Со касу за, май шьдẙк. Чиз за пи бизоат це вьдẙк зону хару, пь ук соя хьсар пьртоуу за, пу садо шẙ. Уч хьсар кьну за, бобо Довути-и Ньдьс тар уа ӣ тараф ису.

Хазу, уло шẙ, салом и-бо кьну-ьт ауол фьрасу. Бобо Довутӣ ғажу, за хи-гẙл-ьм нер ичӣ ньст зẙғд, жъẙндẙкьм, мь сари дьл-мьс дард-ьс кьну. Бчӣ Навруз табиатан за, ук одами шух вьдẙк, - ғажу за, - э, бчӣ аз со ть-бо ауқот гохьм, ам сер шуй-ьт, ам ти сари дьл фрӣ шẙ. Ман ғажу-т хазу, дигдоньк дẙ, картошъка майда кьну, чьданьк дẙ-ьт, рьшънӣ пьдину. Ба’д шẙ ць хи трактьр салидор ижьму-т пьртоу пь ма чьданьк. Бобо Довутӣ фьрасу за, Навруз ам чиз вьд за, тьс пь ма чьдан-ьс уед-и?

Бчӣ Навруз ғажу за, ам реғьн ць Хорьғон асдудук. Бобо Довутӣ ғажу за, ма ӣ-гьник реғьни шъу-ьм науẙк аз уенд, - тот зẙс. Бчӣ Навруз ғажу за, мьх-ьс аг-ман харон за, ма шъьпьн-гẙл-ьс пу диён. Ба’д бобо Довутӣ ғажу за, фай фрӣ, фай фрӣ-ьт, шẙ пь уа соя хьсари пьртоуу. Дами дига за, бчӣ Навруз картошъкаи сьрх кẙлẙк-ьт ижьму ма и-бо. Бобо Довутӣ за ман уену фай хьш шẙ: ауқот-мьс лип, реғьн-ьс кь уа ӣ-ру палас кьну, ғажу за, Навруз-ҷон, ис қати харон. Бчӣ Навруз ғажу за, аз-ьм ак-со хẙл, на-бьфорус, ба сардард шьм, реғьн мьн-бо дунд нашẙ, мь вьҷуд-гẙл рост наису, алол ть-бо шẙ.

Ҷануарсоиб ба ма картошъкабьрён-и соиби нашẙ-ной, хару-т таариф кьну: Наврузҷон, баракат авирӣ, фрӣ-ьт ман-и пьхтẙк, ти зодбудько ть-бо хиёр шьон, ба’ди ауқот ук дами дигар якдигар-гẙл чақ-чақ кьнон-ьт, ар кẙй кь хи арӣ шẙ. Соати дигар-ьт ам бобои Довутӣ дилпеч шẙ, қариб за, уа ӣ ҷон незу, хай қьсмат за навьдẙк зинда фьрису.

Рузи дигар-ьт амондон сардьчор шьон. Бчӣ Навруз ак ць уа дирӣ салом кьну-т, ису қариб и-бо, ам бобои Довути аг-уа дьмоғсузоранг ӣ-ҷьуоби салом-бо алек насу-т ғажу: “Тот зẙс, нака ти жъарков мак-и жад”.

Баъди ма воқеа хела уахт шьхсу-т ук руз бобои Довутӣ бчӣ Наврузи уену-т и-бо иқрор шẙ за: “Ба’ди аг-уа жъарков харẙк, тот зẙс-е, нака мь сар-и дьл-но ӣ дард апед. Бчӣ Навруз и-бо ичӣ нағажу-т, фақат мус-муськ хонду. Ам нақл ак-дунд вьд.

Аз-ьт мь куч-он фай зур фолбин

Афандӣ пь куча мардьм-бо ғажу за, азьт мь куҷон фай фолбинӣ зур. Мардьм ғажон церанг фолбинӣ зурьв. Афандӣ ғажу, аз агар ғажьм нер ауо гарм шẙ, мь куч ғажу, нер ауо хьньк шẙ ё за, аз агар ғажьм нер борон дẙ, мь куч ғажу, нер уарф дẙ. Ё мь гап рост незу ё мь куч-ной гап рост незу. Мардьм кь Афандӣ сар хондон. Афандӣ ғажу чиз хондьв-ьс, аз-ьс рост ғажьм. Азьт мь куҷон фолбини зуртарин пь дьнё, ич-куй мьш-гьник рост фол накасу, ё мь гап рост незу ё мь куч-но.

Афандӣ пь дарси забон

Ук руз Афандӣ пь дарси забон атию, маалим уа ӣ бо ғажу, ть дарс- бо таёро? Афанди ғажу: “Аз-ьм ҷьк-и саволо-бо таёр. Маалим ғажу, исм-ьт фел чиз-и бьфамону. Афандӣ ғажу: исм одами бьфамону-т, фел айвон-и. Маалим ғажу, нид ти бао дь. Афандӣ ғажу: чьз-бо дь, аз-ьм рост ғажд, нахо за, маалим ть агман-и фар-со ньст-ьс пьзинд за, ць мак-ьт фьрẙт.

Дьзд пь Мьшфиқи хон

Ук шъаб дьзд пь Мьшфиқӣ хон атию. Мьшфиқӣ миндук-и вьдẙк, бедор шẙ, касу за, кẙизаст-ьс шъькурҷуй кьну. Мьшфиқӣ дьзд-бо ғажу, эй вьру пь ма шъаб-ьс чиз шъькур-и, аз-ьс пь рузмӣ мак ичӣ на авир-ьм, ть пь ма шъаб чиз-ьс авер-и. Дьзд Мьшфиқӣ садои апьхшъу, кь вар незу, ӣ-дьм пи шъен-ьт, бьдарау-и ҷẙк.

Хориҷӣ зьвẙк ихсьм-ьс

Дь кьчьк пь куча амдигар-бо сардьчор шьон.
Им йакьмӣ: - ау-ау кьну.
Ӣ дьймгӣ: - мйау-мйау кьну.
Йакьмӣ: - тьт леу шьдẙко, пиш садо-с ньварӣ?
Дьймӣ: - э, ной аз-ьс хьсар-и хориҷӣ зьвẙк ихсьм.

Фақат ць мак ҷе

Мьшфиқӣ куч усук-бо шẙ. Ӣ нон-ьт то и-бо ук куч-и за, улотари уан ичӣ навендẙк, хешъӣ кьноньт, даён. Орус ук шъу-и безеби бьқьрса-ьт, барзангӣ вьдẙк. Ба ць туй, орус ць Мьшфиқӣ фьрасу:

- Хешъ-ьт табори мардина ти-но лип вьдẙк, ть мьн-бо ғаж за, ць уаньв кьдьм-гẙл аз гап дем-ьт, кьдьм-бо аз хи пьшьр на-ньмай-ьм?

Мьшфиқи ғажу: - "фақат мьн-бо хи пьшьр на-ньмай, дига кẙй-бо за бьхоу-и, ньмай!"

Рузи хок лауак кьнẙк-бо тар тьмьх сар дем

Ук мардикор қози-но хон-и сар то сар лауак (андоуа) кẙлẙк, ау ӣ-пул-и надаю. Мардикор малол шẙ, аммо ичӣ нағажу. Уақти тацук қозӣ уан-и фьрасу:
- Кадӣ-бо дьв, насиб вунӣ, тар мьчьв вар атъ кьнӣ?
Мардикор ғажу: - насиб вунӣ, рузи ти хок сар лауак кьнẙк-бо.

Устодьт шъогьрд

Ук руз ук шогьрд хи маллим-и фрасу:

- Устод, росто за, уахти кь хи зьвẙк гап дẙк, но-боист-и за мьх, калимаои русӣ гажон.
- "Канешна", шъогьрд, - ҷьуоб даю устод.
- О, устод, ть хакьт калимаи русӣ истифода уд?
- Шогьрд, ам "случайно" шьд.